Sprawozdanie z wyjazdu technicznego Gdańskiego Oddziału SITLiD 2009 rok

Tegoroczny wyjazd techniczny Gdańskiego Oddziału SITLiD odbywał się według harmonogramu obejmującego tereny Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w  Białymstoku oraz jednodniowy pobyt na terenie Republiki Białorusi.

23.09.2009r.
Tuż po śniadaniu wyruszyliśmy w kierunku Białowieży .
Po drodze jednak czekała nas wizyta w ?Pfleiderer”, fabryce płyt wiórowych oraz meblowych w Grajewie oraz w Nadleśnictwie Augustów.
Na terenie fabryki przywitał nas przedstawiciel firmy Pfleiderer, który przedstawił krótko historię zakładu i kompanii. Pfleiderer jest wiodącym producentem materiałów dla przemysłu meblarskiego. W Europie posiada 17 fabryk, ściśle specjalizujących się w produkcji materiałów dla przemysłu meblarskiego. Moce produkcyjne zakładu w Grajewie szacuje się na 250.000 m3, a w fabryce zatrudnionych jest 160 osób. Produkcja jest w pełni zautomatyzowana.
Pracownicy firmy pokazali nam kolejno poszczególne etapy przerobu drewna, od fazy transportu surowca z placu składowego, po otrzymanie produktu końcowego – płyty MDF; od transportu surowca (głównie drewno S2 iglaste), korowanie w korowarkach bębnowych, zrębkowanie, oczyszczanie zrębek oraz dalsze bardziej skomplikowane procesy technologiczne i chemiczne.
Godne pochwały jest racjonalne gospodarowanie wodą używaną w procesie produkcyjnym, która jest maksymalnie wykorzystywana w zaawansowanych technologiach na każdym etapie .
Płyty MDF (średnio gęste płyty pilśniowe) i płyty HDF (wysoce zagęszczone płyty pilśniowe) są stosunkowo nowym produktem drewnopochodnym na rynku, więc może dlatego cieszą się tak dużym zainteresowaniem kontrahentów.
Produkty Pfleiderera posiadają klasę higieny E1 oraz certyfikat GOST-r. Wdrożono system zarządzania jakością ISO 9001:2001. Firma posiada znany także leśnikom certyfikat FSC – wydawać by się mogło, że brakuje im tylko wprowadzenia systemu zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001.
Po dokładnym zapoznaniu się z tajnikami produkcji płyt MDF udaliśmy się do Augustowa.
Jedną z największych atrakcji ziemi Augustowskiej jest Kanał Augustowski wybudowany w latach 1824 -1839, który połączył Wisłę z Niemnem. Kanał ma długość 102 km, z czego po stronie polskiej znajduje się ponad 90 km.
Również i my mieliśmy okazję płynąć statkiem po Kanale Augustowskim do początku Doliny Rospudy. Zaprezentowano nam wejście statku do śluzy w Augustowie o spadzie 2,44m.
Podczas rejsu mogliśmy podziwiać piękno augustowskich lasów i jezior. Płynęliśmy rzeką Nettą przez Jezioro Necko.
Po rejsie udaliśmy sięP1100316.JPG na spotkanie do Nadleśnictwa Augustów.
Odwiedziliśmy Centrum Edukacji Leśnej ?Puszcza Głuszca” im. Jana Pawła II. Zaprezentowano nam zgromadzone eksponaty związane z przyrodą, leśnictwem i kulturą regionu oraz pokazano interesujące fotografie Puszczy Augustowskiej w różnych porach roku.
Powierzchnia Nadleśnictwa Augustów wynosi ponad 26 tys. ha , podzielona jest na 4 obręby administrowana przez 17 leśnictw. Tereny administrowane przez Nadleśnictwo obejmują obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych, kulturowych oraz krajobrazowych.
Po zapoznaniu się z zagadnieniami dotyczącymi działalności Nadleśnictwa mieliśmy okazję zobaczyć, pochodzące z XIX wieku, sanktuarium w miejscowości Studzieniczna.
Widać, iż religia ściśle związana jest tam z przyrodą, a nawet Lasami Państwowymi, gdyż w przykościelnym parku widniało utworzone z ozdobnych krzewów logo Lasów Państwowych.
Po zakończeniu zwiedzania istniejącej tam również ścieżki przyrodniczej udaliśmy się do ośrodka szkoleniowego przy Nadleśnictwie na obiad i po krótkiej przerwie ruszyliśmy w dalszą drogę do Białowieży.

24.09.09 – 25.09.09.
Kolejne dwa dni przeznaczyliśmy na wizytę w Puszczy Białowieskiej. 24 września odwiedziliśmy Nadleśnictwo Białowieża rozpoczynając wizytę od Ośrodka Edukacji Leśnej ?Jagiellońskie”. Ośrodek mieści się w zabytkowej, odremontowanej leśniczówce w samym ?sercu” Puszczy Białowieskiej. Oglądaliśmy znajdującą się tu stałą ekspozycje prezentującą dawniej używane narzędzia leśne oraz fotografie Puszczy z przełomu XIX i XX wieku. W ośrodku pracownik Nadleśnictwa Białowieża, zapoznał nas z historią Ośrodka ?Jagiellońskie” oraz ze specyfiką funkcjonowania Nadleśnictwa Białowieża. Powierzchnia tej jednostki wynosi 12600 hektarów i podzielona jest na dwa obręby leśne: Białowieża i Zwierzyniec. P1100358.JPGNadleśnictwo nadzoruje ponadto około 12 ha lasów prywatnych. Etat roczny pozyskania drewna wynosi ok. 30 000 m3, z czego połowa to pozyskanie w ramach cięć sanitarnych świerka. Pozyskanie jest prowadzone tylko w drzewostanach do 100 lat. Średni wiek drzewostanów dla nadleśnictwa to 90 lat. Największy jest udział drzewostanów w przedziale wiekowym 121-140 lat (33,5%). W składzie gatunkowym  przeważają świerk, olsza, sosna i dąb. Dominującymi typami siedliskowymi są: las świeży i las mieszany świeży. Duży udział także mają las wilgotny, bór mieszany świeży oraz ols jesionowy.

Kolejnym punktem dnia był ?Szlak Dębów Królewskich i Wielkich Książąt Litewskich”. Przybywając w Uroczysku Stara Białowieża, podziwialiśmy potężne, wiekowe dęby. Legenda głosi, że w tym właśnie miejscu pierwotnie mieściła się osada Białowieża, z dworem dawnych władców i białą wieżą, od której to nazwa miejsca pochodzi. Badania archeologiczne przeprowadzone w ostatnich latach potwierdziły część legendy. Wykopaliska wskazują, że rzeczywiście istniał w tym miejscu dworek, prawdopodobnie należący do króla Zygmunta Augusta. To właśnie w tym miejscu, dzięki staraniom białowieskich leśników powstała ścieżka edukacyjna.

22 pomnikowe dęby zostały nazwane imionami władców Polski i Litwy. P1100375.JPGKolejny etap wizyty naszej grupy to szkółka leśna  w Czerlonce. Została założona w 1975 roku na terenie leśnictwa Batorówka. Powierzchnia całkowita szkółki to 6,14 ha, z czego powierzchnia produkcyjna stanowi 5,50 ha. Wszystkie wyhodowane drzewka pochodzą z wyselekcjonowanych drzewostanów Nadleśnictwa Białowieża, które posiada bogatą bazę nasienną. Na terenie Nadleśnictwa znajduje się przeszło 1800 ha gospodarczych drzewostanów nasiennych, około 38 ha wyłączonych drzewostanów nasiennych, 136 drzew doborowych oraz ponad 20 ha drzewostanów zachowawczych. Gatunki lasotwórcze hodowane na szkółce w 2009 r. to: sosna zwyczajna – 815 tys. szt., świerk pospolity – 340 tys. szt., dąb szypułkowy – 1600 tys. szt., grab pospolity – 18 tys. szt., klon zwyczajny – 32 tys. szt., olsza czarna – 97 tys. szt. Szkółka produkuje materiał sadzeniowy na potrzeby Nadleśnictwa Białowieża, a także na potrzeby prywatnych odbiorców zalesiających grunty porolne. To gospodarstwo szkółkarskie wykorzystuje jedynie naturalne metody hodowli .Szkółka nie posiada sztucznego nawodnienia (deszczowanie zwiększa wymywanie substancji mineralnych). Nie stosuje się nawożenia sztucznego ani żadnych środków chemicznych do zwalczania owadów i innych patogenów. P1100417.JPGStosowane są tylko i wyłącznie naturalne nawozy organiczne. Wyeliminowano także orkę dzięki czemu zostają zachowane grzyby mikoryzowe. To wszystko dodatnio wpływa na jakość sadzonek i udatność zakładanych odnowień i zalesień.
Kolejną z atrakcji naszej wizyty w Białowieży buł Rezerwat Pokazowy Żubrów. Spełnia on rolę obiektu turystycznego, gdzie w warunkach zbliżonych do naturalnych, eksponowane są żubry, koniki polskie typu tarpana, łosie, jelenie, sarny, dziki, rysie, wilki i żubronie.

 

Popołudnie przeznaczyliśmy na zwiedzanie Muzeum Przyrodniczo-Leśnego Białowieskiego Parku Narodowego. Jest to najstarsze muzeum w polskich parkach narodowych (jego tradycje sięgają okresu międzywojennego), a jednocześnie stanowi jedno z najnowocześniejszych awangardowych muzeów przyrodniczych w Europie (otwarte na nowo w 2004, po modernizacji budynku).P1100453.JPG W sposób innowacyjny i atrakcyjny prezentowane są zbiory przyrodnicze z dziedziny zoologii, botaniki oraz historycznego użytkowania Puszczy. Zagadnienia przyrodnicze przedstawiane są blokami problemowymi za pośrednictwem realistycznych dioram przedstawiających zwierzęta, grzyby, rośliny w ich naturalnych środowiskach. W realizacji dioram wykorzystano wiele środków wyrazu: światło sceniczne, dźwięki (jak naturalne odgłosy ptaków, dużych ssaków), wielkoformatowe, barwne fotografie, makiety. Ekspozycje przedstawiają najbardziej charakterystyczne dla Puszczy zbiorowiska leśne (grąd, ols, łęg, bór sosnowy, borealna świerczyna bagienna), procesy ekologiczne (np. fazy rozkładu drewna) oraz zjawiska przyrodnicze (np. niezwykłe bogactwo gatunków królestwa grzybów i świata zwierząt). W części kulturowej ekspozycji ukazano sposoby historycznego użytkowania Puszczy na przestrzeni wieków (bartnictwo, sianokosy, przerób drewna na terpentynę i węgiel drzewny, wąskotorowe kolejki leśne).
W tym samym budynku obok muzeum znajduje się siedziba Dyrekcji Białowieskiego Parku Narodowego. P1100581.JPGChroni on najlepiej zachowany fragment Puszczy Białowieskiej – ostatni na niżu Europy las naturalny o charakterze pierwotnym, jaki przed wiekami rozciągał się w strefie lasów liściastych i mieszanych. Charakteryzuje się dużą różnorodnością biologiczną. W Parku występuje m.in. 809 gatunków roślin naczyniowych, ponad 3 tys. gatunków roślin zarodnikowych i grzybów, prawie 200 gatunków mchów i 283 gatunki porostów. Stwierdzono ponad 8 tys. gatunków bezkręgowców, ok. 120 gatunków ptaków lęgowych oraz 52 gatunki ssaków. Stare, pierwotne drzewostany Białowieskiego Parku Narodowego wyróżniają się obfitością martwego drewna w różnych stadiach rozkładu i obecnością gatunków typowych dla lasów naturalnych. Spośród ptaków można tu spotykać np.: sóweczkę, dzięcioła trójpalczastego i białogrzbietego; z chrząszczy – żerdziankę Urussowa, pachnicę dębową; z motyli – lotnicę zyskę, szlaczkonia torfowca. Za początki istnienia Białowieskiego Parku przyjmuje się rok 1921, kiedy na części obecnego obszaru  utworzono leśnictwo ?Rezerwat”. W roku 1932 leśnictwo ?Rezerwat” zostało przekształcone w ?Park Narodowy w Białowieży”. W 1947 roku jednostkę tę restytuowano jako Białowieski Park Narodowy, pod tą nazwą funkcjonuje do dziś. Park zajmuje powierzchnię 10 517,27 ha, co stanowi 1/6 polskiej części Puszczy Białowieskiej. Pod ochroną ścisłą znajduje się 5725,75 ha, pod ochroną czynną 4438,20 ha, ochrona krajobrazowa prowadzona jest na obszarze 353,32 ha. Wokół Parku utworzona jest strefa ochronna – otulina, która obejmuje lasy zagospodarowane o powierzchni 3224,26 ha. W skład parku wchodzą 3 jednostki administracyjne: Obręb Ochronny Orłówka, Obręb Ochronny Hwoźna i Ośrodek Hodowli Żubrów (z trzema rezerwatami hodowlanymi i Rezerwatem Pokazowym Żubrów).
P1100534.JPGZ pracownikami Parku mieliśmy okazje spotkać się już następnego dnia i pod ich przewodnictwem mogliśmy wejść na teren srefy ochrony ścisłej w Obrębie Ochronnym Orłówka. Jest on najcenniejszym przyrodniczo obiektem Białowieskiego Parku Narodowego. Rosnący  las powstał bez ingerencji człowieka. Można tu zobaczyć cały cykl życiowy drzewa: od siewki, po spróchniałe, obumierające drzewa kończące już swoje życie. Uwagę przykuwa ogromna ilość złomów, wywrotów i uschniętych drzew. Do zwiedzania udostępniona jest trasa o długości 4 km, częściowo przebiegająca po kładce. Spacer po puszczy dodatkowo był uświetniony głosami rykowiska. Jelenie znajdują w rezerwacie tak doskonałą ostoję, że ich ryk można podziwiać w biały dzień.
Również godnymi uwagi atrakcjami w Białowieży jest Park Pałacowy oraz Skansen Architektury Drewnianej Ludności Ruskiej Podlasia. Park Pałacowy został założony pod koniec XIX i na początku XX wieku. Rozciąga się na powierzchni prawie pół kilometra kwadratowego. Park jest posadzony w stylu ogrodu angielskiego. Sprowadzono tu drzewa z różnych stron świata. W parku znajduje się najstarszy zachowany budynek w Białowieży – drewniany dworek z 1845 r. oraz inne zabudowania z czasów rezydencji carskiej, takie jak stajnia czy brama pałacowa.

 

Nowy obraz.pngSkansen w Białowieży prezentuje drewniane budownictwo ludności ruskiej, Powstał dzięki grupie studentów białostockich oraz prof. Anatola Odzijewicza, który organizował i kierował pracami przy rekonstrukcji obiektów. Pierwszym eksponatem był wiatrak-koźlak, sprowadzony do Białowieży w roku 1978 ze wsi Kotły koło Bielska Podlaskiego, z czasem zaczęły przybywać następne obiekty m.in.: Chata ze wsi Biała – z 1897 roku, Chata ze wsi Klejniki – z roku 1893, chata ze wsi Czyżyki – z 1885 roku, Kaplica pod wezwaniem św. Aleksandra Newskiego. Od 2004 roku skansen udostępniono turystom.
Bogatsi o wrażenia z ?Krainy Żubra” oraz o wiedzę przekazaną nam przez białowieskich leśników ruszamy w dalszą trasę. ,
26.09.2009
Najważniejszym elementem programu wyjazdu technicznego na teren RDLP w Białymstoku zorganizowanego przez Oddział SITLiD w Gdańsku we współpracy z RDLP w Gdańsku była jednodniowa wizyta w Republice Białorusi.
W dniu 26 września 2009 r. na granicy przywitał nas zastępca dyrektora Grodzieńskiej Dyrekcji Lasów Republiki Białorusi – Viacheslav Miskevich, który towarzyszył naszej delegacji do końca wizyty.
Naszą obecność na ziemi grodzieńskiej rozpoczęliśmy od jej stolicy – Grodna. Z uwagi na ograniczenia czasowe, obejrzeliśmy miasto z przewodnikiem tylko z okien autobusu. Historia i charakter miasta nierozerwalnie wiąże się z kolejnymi pokoleniami Polaków, którzy dziś stanowią czwartą część tej 300-tysięcznej aglomeracji. Polski przewodnik przedstawił też aktualną sytuację miejscowej polonii.P1100724.JPG
Po stolicy regionu kolejnym punktem wizyty był odległy o 20 km Skidelsky Leshoz, nadleśnictwo swoim zasięgiem bezpośrednio od wschodu przylegające do Grodna. W nowoczesnej siedzibie nadleśnictwa odbyło się krótkie spotkanie zapoznawcze, po czym gospodarze zaprezentowali biura i zaplecze. Każde nadleśnictwo posiada własne pojazdy do transportu drewna jak również inne maszyny i urządzenia.
Z siedziby nadleśnictwa przejechaliśmy do Oziorskyje lesnitchestvo jednego z typowych leśnictw. Na miejscu leśniczy przybliżył charakterystykę jednostki i zakres swoich obowiązków. Ogólna powierzchnia leśnictwa 10,3 tys. ha, 91,1% pokrywają lasy podzielone na dwa obręby, złożone głównie z sosny (5,5 tys. ha) oraz brzozy (1,3 tys. ha) z niewielką domieszką świerka, dęba i olchy.
P1100776.JPGŚredni wiek drzewostanów to 55 lat. Znaczącą powierzchnię zajmują lasy ochronne. W typowym leśnictwie sprawującemu nadzór leśniczemu towarzyszy kilku do kilkunastu podleśniczych oraz grupa kilkudziesięciu robotników państwowych. Budynek administracyjny leśnictwa służy wyłącznie do celów służbowych i niej jest zamieszkiwany.

 

Bezpośrednie przełożenie struktury organizacyjnej białoruskiego leśnictwa na warunki polskie jest trudne, ale podsumowując można po wzajemnych konsultacjach zaprezentować je następująco. Regionalny Zarząd Lasów Państwowych w Grodnie (grodzienskoy lesnoy obłast) to jedna z 6 regionalnych dyrekcji, która zarządza na ca 812 tys. ha lasów z 9,2 mln hektarów jakie posiada Republikę Białorusi. P1100809.JPGDyrekcja grodzieńska składa się z 13 nadleśnictw o średniej powierzchni leśnej ok. 80 tys. ha. Nadleśnictwa grupują średnio po 8-10 leśnictw, z których każde administruje na powierzchni ok. 10 tys. ha. Etat roczny pozyskania wizytowanego Regionalnego Zarządu wynosi ca 1,5 mln m3.
Białoruś należy do wiodących krajów Europy, jeśli chodzi o zasoby leśne. Lasy w Republice Białorusi są wyłącznie państwowe. Głównym gatunkiem lasotwórczym jest sosna (57% pow. lasów). Lasy ochronne zajmują około 44%, natomiast pozostałe (gospodarcze) 56% ogólnej powierzchni. Na czele dyrekcji generalnej, regionalnej jak i nadleśnictwa stoją dyrektorzy, przy czym w dyrekcjach są to dyrektorzy generalni. Pierwszy zastępca dyrektora regionalnego nosi tytuł głównego leśniczego. W Białorusi zakłady drzewne też znajdują się w strukturach lasów państwowych na szczeblu regionów. To dodatkowo stwarza możliwości zwiększenia wartości dodanej, ale rodzi również wiele problemów podobnie jak transport.
Z powyższej prezentacji wynika stosunkowa duża potencjalna możliwość podaży drewna i tarcicy odwiedzanego kraju. Jednak na dziś leśnictwo białoruskie pozyskuje z 1 ha lasu około 3 krotnie mniej drewna niż np. w Polsce. Wynika to głównie z faktu braku w Białorusi zakładów celulozowych jak i zakładów produkcji płyt, które zagospodarowałyby drewno średniowymiarowe. Z tych powodów na dziś bardzo często zagospodarowywane jest tylko drewno wielkowymiarowe. Ogromne ilości drewna średniowymiarowego iglastego wciąż poszukują nabywców poza granicami, w tym w dużej mierze drewno to sprzedawane jest również do Polski np. z dyrekcji grodnieńskiej do IP Kwidzyn.
Obecny kształt leśnictwa Białorusi jest wynikiem wielu lat ewolucji, a zmiany organizacyjne są procesem ciągłym. Białorusini są obecnie w przede dniu kolejnych zmian polegających na procesie prywatyzacji usług leśnych, transportu i zakładów drzewnych. Wzorem dla tych przemianach jest dla naszych sąsiadów Polska i dlatego są zainteresowani nawiązaniem bliższej i systematycznej współpracy, która umożliwi lepsze poznanie polskiego modelu leśnictwa i harmonogramu przemian. Oczekiwane zmiany wymagają jednak dalszej ewolucji politycznej i gospodarczej również na szczeblu centralnym.P1100816.JPG
Przykładem ciekawej zmiany organizacyjnej przeprowadzonej w ostatnich latach jest podzielenie największego nadleśnictwa o powierzchni blisko 120 tys. ha na dwa mniejsze, co przyniosło znaczną poprawę wyników nie tylko efektywności ale i ekonomicznych. Proces ten będzie rozważany w stosunku do kolejnego największego nadleśnictwa. Powyższe wskazuje na poszukiwanie optymalnej powierzchni nadleśnictwa w konkretnych uwarunkowaniach gospodarczych, i że istnieją granice wielkości jednostek organizacyjnych, po przekroczeniu których następuje pogorszenie parametrów. Drugim istotnym przykładem ciekawych przemian jest zwracanie większej uwagi na prace kobiet w tym również dopuszczanie płci pięknej do stanowisk kierowniczych. Między innymi nadleśnictwo, które odwiedziliśmy zarządzane było przez młodą panią dyrektor i zaliczane jest do wyróżniających się jednostek. Trzecim elementem zwracającym uwagę zarówno w leśnictwie, ale również w miejscowościach jest czystość i porządek w tym brak śmieci w lasach, na plażach i innych.

 

P1100840.JPGNa szczególne podkreślenie zasługuje niebywała gościnność białoruskich leśników zauważalna na każdym szczeblu zarządzania oraz wielka kultura podejmowania gości. Wszystkim uczestnikom wyjazdu zapadły słowa zastępcy dyrektora, który pochodząc z polskiej rodziny Mickiewicz na dowód zrozumienia pomiędzy leśnikami różnych krajów wygłosił tezę że ? leśnictwo to nie zawód, to narodowość”.
Ze względu na bardzo utrudnioną i długą czasowo odprawę graniczną, jednodniowy program pobytu w Republice Białorusi ograniczono do kilku ww. punktów, tym niemniej udało się osiągnąć wstępnie założone cele. Nawiązano współpracę z Regionalną Dyrekcją Lasów Państwowych w Grodnie, a leśnicy białoruscy złożyli propozycje nawiązania stałej współpracy z regionem gdańskim. Wstępnie zapoznano się z leśnictwem obwodu grodnieńskiego, z którego pokaźne masy drewna okrągłego wjeżdżają na teren RDLP Gdańsk. Zapoczątkowano wymianę prospektów i informacji mających znaczenie dla gospodarki leśnej i rynku drzewnego.
Sporządzili:

Sławomir Kuliński – RDLP Gdańsk, kierujący delegacją
Magdalena Baran – N-ctwo Kartuzy
Anna Miziarska – N-ctwo Cewice
Maciej Jodko – N-ctwo Lubichowo