10-tego września rozpoczyna się nasz wyjazd, którego docelowym punktem jest Sankt ? Petersburg, mimo świadomości wielu kilometrów do przejechania i trudów tak dalekiej podróży, wszyscy ciekawi tego, co zobaczymy u kolegów z Litwy i Rosji zajmują miejsca w autokarze i nadchodzi moment wyjazdu.
Pokonanie polskich dróg to dla autokaru nielada wyzwanie, ale udaje się, przekraczamy granicę i jesteśmy na Litwie. Pierwszy punkt naszego programu to tartak należący do znanego na całym świecie koncernu Stora Enso, położony w niewielkiej miejscowości Alytus. W obecnej formie konsorcjum Stora Enso funkcjonuje od 1998 roku, gdy doszło do połączenia fińskiej spółki Enso Oyj oraz szwedzkiej Stora Kopparbergs Bergslags Aktiebolag (STORA).
Alytuski tartak przerabia drewno, którego średnica zawiera się w przedziale od 10 cm do 26 cm. Surowiec drzewny trafia do tartaku tylko i wyłącznie w postaci drewna kłodowanego. Drewno w tym zakładzie pochodzi głównie z Litwy (80%), sprowadzane jest także z Białorusi i Ukrainy. Pomiar surowca przeprowadzany jest przy pomocy urządzeń elektronicznych na terenie zakładu i wykonuje go firma niezależna od dostawcy i odbiorcy surowca. Całość surowca jest korowana, a wszystkie odpady poeksploatacyjne z przeróbki wykorzystywane są, jako paliwo energetyczne dla kotłowni, dzięki której możliwe jest utrzymanie suszarni, a także ogrzewanie pomieszczeń pracowniczych. 85 % gotowego produktu z tego zakładu poddawane jest obróbce cieplnej poprzez suszenie. Tartak ten przerabia rocznie około 250 000 m3 drewna okrągłego uzyskując około 120 000 m3 produktu gotowego. Możliwości przerobowe tego zakładu są znacznie większe. Posiada on pracującą tylko jedną linie technologiczną, mimo iż technicznie przystosowany jest do obsługi 2 takich linii o podobnej wydajności. Zdaniem dyrekcji zakładu głównym powodem mniejszego przerobu jest brak surowca drzewnego. Manipulacja surowca odbywa się tutaj przy pomocy specjalistycznej maszyny, która dokonuje pomiaru każdej sztuki i przedstawia propozycje najbardziej efektywnego jej wykorzystania. Możliwa jest ręczna korekta przedstawionego sposobu manipulacji. Sama manipulacja odbywa się przy pomocy systemu pił tarczowych, w które maszyna ta jest zaopatrzona. Stora Enso do inwestycji w Alytusie wykorzystała dawne zakłady przerobu drewna funkcjonujące jeszcze w ZSRR. Puste przestrzenie i niewykorzystane moce zrobiły na nas wrażenie, podobne są również oczekiwanie pracujących tam Litwinów, którzy bardzo chcieliby, aby w tym zakładzie powstała jeszcze jedna linia technologiczna do przerobu drewna grubego, gdyż takiej właśnie na Litwie brakuje. Bogatsi o wiedzę wyniesioną od tartaczników litewskich ruszyliśmy w dalszą podróż.
W Wilnie powitał nas Zbignev Glazko ? szef Wydziału Zagospodarowania Lasu w Departamencie Leśnictwa Ministerstwa Środowiska Litwy. Dzięki niemu mogliśmy się zapoznać z funkcjonowaniem leśnictwa na Litwie, jej strukturą organizacyjną oraz problemami. Wiele pytań dotyczyło również szkolnictwa na Litwie w zakresie leśnictwa i obecnej sytuacji leśnictwa litewskiego w strukturach państwa. Krótkie zwiedzanie miasta to kolejny punkt naszej wyprawy, tym bardziej cenny, że pod bokiem miejscowego leśnika. Prawie niemożliwe dla Polaka wydaje się być na Litwie i nie zobaczyć Wilna, miasta tak historycznie związanego z naszym krajem, miasta gdzie obfitość polskich akcentów sprawia, że tak chętnie odwiedzane jest przez naszych rodaków.
W niedalekiej odległości od Wilna położone jest Nadleśnictwo Nemencines, na terenie którego pobyt miał przybliżyć nam leśnictwo na Litwie w praktyce. Naszymi przewodnikami po tej pięknej krainie byli Eligijus Ryskus ? miejscowy nadleśniczy i Egle Mankeviciene ? specjalista ds. edukacji i szkółki leśnej. Nadleśnictwo administruje na powierzchni ok. 62 000 ha, z czego nieco ponad 30 000 ha stanowią lasy państwowe, a pozostałe tereny stanowią inną formę własności. Cały obszar nadleśnictwa podzielony jest na 9 leśnictw, gdzie średnia powierzchnia jednego leśnictwa wynosi ok. 3 400 ha, a średnia obsada to 4 osoby. Właściciele lasów prywatnych są zrzeszeni w specjalnych związkach właścicielskich. Pracownicy lasów państwowych sprawują nadzór nad gospodarką w tych lasach. Nadleśnictwo posiada własną szkółkę leśną gdzie roczna produkcja materiału sadzeniowego wynosi ok. 1,2 mln sadzonek, produkuje się tutaj głownie sadzonki sosny, świerka i olszy. Ze względu na bliskie położenie aglomeracji miejskiej, jaką jest Wilno presja turystyczna na lasy tego nadleśnictwa jest bardzo duża. Atrakcyjność wypoczynkowa tych lasów wzrasta, jeśli weźmie się pod uwagę występowanie na tym terenie blisko 70 jezior. Skanalizowanie ruchu turystycznego to jedno z priorytetowych zadań tego nadleśnictwa. Rokrocznie udostępnia się lasy dla turystów poprzez budową ścieżek rowerowych (ok. 20 km rocznie o nawierzchni bitumicznej), budowę i modernizację miejsc postojowych i dróg dojazdowych. Tak liczna rzesza wypoczywających w lesie i nad jeziorami w okresie wiosenno ? letnim jest przyczyną wzmożonej aktywności ludzi związanych z ochroną przeciw pożarową. Na terenie nadleśnictwa funkcjonuje 8 wież obserwacyjnych, gdzie monitoring lasu prowadzi się przy pomocy obserwatorów. W jednostce tej są 3 samochody gaśnicze, których zadaniem jest gaszenie pożarów lasu. Wszystkie koszty związane z akcja gaszenia pożarów, również w lasach niepaństwowych, ponosi nadleśnictwo. W roku 2007 zanotowano 24 pożary, w wyniku których spłonęło 4,5 ha lasu, a największy pożar objął powierzchnię 1,2 ha.
Zaskoczeniem dla osób, które po raz pierwszy miały kontakt z leśnikami litewskimi był fakt, iż nie mają oni obowiązku noszenie umundurowania podczas codziennie wykonywanych czynności służbowych, a jedynie podczas oficjalnych wystąpień (wywiady, nakładanie mandatów, itp.).
Roczny rozmiar pozyskania drewna w lasach państwowych tej jednostki to ok. 53 tyś. m3. Usługi leśne są sprywatyzowane podobnie jak w naszym kraju. Gospodarowanie zwierzyną bytującą w lasach nie należy do zadań nadleśnictwa, gminy opracowują plany łowieckie a przedstawiciel nadleśnictwa jest organem opiniotwórczym. Za szkody powodowane przez zwierzynę w lasach gminy wypłacają odszkodowania łowieckie, zarówno jednostkom państwowym jak i właścicielom prywatnym. Jak zapewniał nas miejscowy nadleśniczy odszkodowania te są na tyle niskie, iż nadleśnictwo chcąc uzyskać pożądany efekt w postaci dobrej uprawy zabezpiecza je grodzeniami  lub repelentami.
Powierzchnia lasów litewskich ogółem wynosi 2 008 664 ha (32% pow. kraju), lasy państwowe posiadają certyfikat FSC. Lasy w tym kraju podzielono na 4 kategorie:
1. Parki narodowe, rezerwaty przyrody
2. Lasy specjalne (ochrona ekosystemów i rekreacyjne) ? lasy glebochronne, powierzchnie doświadczalne, lasy wybrzeża Bałtyku i Zatoki Kurońskiej, rekreacyjno-wypoczynkowe i inne
3. Lasy ochronne ? drzewostany nasienne, otuliny parków narodowych i rezerwatów, wzdłuż dróg, do badań naukowych i celów edukacyjnych, itp.
4. Lasy gospodarcze.
Podczas wizyty u leśników z Nadleśnictwa Nemencines po zrealizowaniu programu leśnego odwiedziliśmy Zułów, miejsce gdzie urodził się i spędził dzieciństwo marszałek Józef Piłsudski. Opiekę nad tym miejscem sprawują tutejsi leśnicy. Delegacja SITLiD Oddział Gdańsk dokonała stosownego wpisu do pamiątkowej księgi gości odwiedzających to miejsce. Wszystko, co dobre szybko się kończy i mimo żalu rozstania nadszedł czas pożegnania się z leśnictwem litewskim. Trzeba przyznać, że serdeczność, z jaką nas goszczono i otwartość dla przyjezdnych zaskoczyła nas ogromnie. Tym trudniej było odjeżdżać w dalszą drogę, mając na względzie również to, iż kilkunastogodzinna podróż do Sankt ? Petersburga to kolejne niełatwe wyzwanie, z jakim przyjdzie się nam zmierzyć.
Rosja, kraj dla wielu ludzi znany tylko z migawek telewizyjnych, tym większa nasza ciekawość po przekroczeniu granicy, co nas tu zaskoczy, jak tutaj wygląda gospodarka leśna? Naszym przewodnikiem po lasach rosyjskich był Sergey Shtrakhov ? dyrektor Agencji Leśnej na obwód północno-zachodni Rosji. Roczny rozmiar pozyskania drewna w tym obwodzie to, zdaniem dyrektora Agencji; 200 mln m3, średni zapas 200 ? 210 m3/ha, średni wiek 100 ? 110 lat. W roku 2006 na mocy ustawy powstał Kodeks Leśny, który wszedł w życie w roku 2007. Dokument ten zupełnie przekształcił strukturę leśnictwa w tym kraju. Najważniejszą zmianą było przeniesienie pełnomocnictwa do zarządzania lasami z jednostki centralnej do poszczególnych federacji (regionów). Leśny obwód północno-zachodni jest jednym z 8 dużych obwodów wchodzących w skład Federacji Rosyjskiej podzielonej później na 87 mniejszych tzw. ?subiektów?. Na mocy kodeksu organizowane są aukcje w celu wydzierżawienia lasu. Dzierżawcą może zostać każda osoba fizyczna lub prawna, która weźmie udział w aukcji. Ustawa dopuszcza też specjalne przypadki wydzierżawiania lasu bez aukcji. Z każdym z dzierżawców zawierana jest umowa o charakterze cywilno ? prawnym, na okres od 10 do 49 lat. Minimalna powierzchnia jaką można wydzierżawić to 50 ha, natomiast nie określono powierzchni maksymalnej. Umowa zawiera wszystkie prawa i obowiązki dla dzierżawcy, wynikające z tytułu dzierżawy lasu. Dla każdej dzierżawy lasu określony jest roczny rozmiar użytkowania drewna. Państwo określiło ceny minimalne drewna, poszczególni subiekci maja prawo podnieść te ceny. Regulacja cen odbywa się corocznie.  Dzierżawca lasu sprzedając drewno musi rozliczyć się z tej sprzedaży z Agencją Leśną danego obwodu, odprowadzając od każdego sprzedanego m3 drewna równowartość ceny minimalnej. Agencja odprowadza te pieniądze do budżetu państwa, jeśli subiekt zwiększył cenę minimalna to różnica ceny państwowej i subiekta pozostaje do dyspozycji agencji. Dzierżawcy lasów zdają roczne sprawozdania z użytkowania lasu. Na dzień dzisiejszy ok. 85% lasów obwodu północno-zachodniego jest wydzierżawionych. Administracja leśna przy agencjach sprawuje funkcje kontrolne dla dzierżawców oraz planistyczne. Jak przekazał nam Sergey Shtrakhov coraz więcej dzierżawców zatrudnia wykwalifikowanych leśników do prowadzenia gospodarki leśnej. Kodeks Leśny określa 25 sposobów korzystania z lasu i na wszystkie te sposoby mogą być zawierane umowy. Zbieranie płodów runa leśnego na własne potrzeby jest dozwolone we wszystkich lasach, bez względu na formę własności, nieodpłatnie. Zakup drewna na własne potrzeby (np. cele opałowe) odbywa się poprzez wykupienie specjalnych biletów u dzierżawcy lasu. Kodeks Leśny obowiązuje dopiero 2 lata wiec trudno jest na dzień dzisiejszy powiedzieć czy ten sposób zreformowania leśnictwa okaże się sukcesem. Na pewno pod dużym znakiem zapytania stoi kontrola ilości pozyskanego surowca przez dzierżawców oraz wyegzekwowanie od nich realizacji zadań hodowlanych oraz ochroniarskich wynikających z zawartej umowy.
Podczas pobytu w Rosji odwiedziliśmy również szkołę leśną, która znajduj się ok. 40 km od Sankt ? Petersburga. Jak okazało się na miejscu jest to kolebka leśnictwa rosyjskiego. Jej początki sięgają roku 1834. Już wtedy widziano potrzebę unormowanej eksploatacji lasów. Takie nazwiska jak Morozow, Krawczyński dla wszystkich leśników są znane i to właśnie w tej szkole ci wielcy uczeni pracowali i tworzyli historię leśnictwa rosyjskiego i światowego. Do dziś dnia w placówce tej kultywowana jest pamięć o tych uczonych. Na terenie szkoły funkcjonuje muzeum leśnictwa rosyjskiego. W 7 salach zgromadzono wiele eksponatów związanych z leśnictwem i łowiectwem. Do jednych z najciekawszych należy mapa leśna, która stanowi część planu urządzania lasu z 1842 roku oraz mundury urzędników carskich zajmujących się lasami. W muzeum tym znajdziemy również wiele malowideł o tematyce łowieckiej. Nieopodal szkoły znajduje się cerkiew, która po odbudowie 7 lat temu stała się kościołem katedralnym wszystkich leśników rosyjskich. Corocznie przybywają tu pielgrzymi z całej Rosji by wspólnie, w duchu wiary, tworzyć wspólnotę kościoła ludzi lasu.
Naszym przewodnikiem po terenie szkoły był z-ca dyrektora Igor Petrow. Szkoła prowadzi kształcenie dla 250 uczniów w systemie dziennym i 150 w systemie zaocznym. Jest to szkoła średnia gdzie wiodącym kierunkiem nauczania jest gospodarka leśna, poza tym kształci się tutaj również operatorów maszyn leśnych, pilarzy. Czas nauki trwa tutaj 3 lata i po tym okresie uzyskuje się tytuł technika bądź 5 lat i wtedy otrzymuje się tytuł starszego technika.
Program naszego pobytu w Rosji obejmował także krótkie zwiedzanie miasta Sankt ? Petersburg. Aglomeracja ta zrobiła na nas ogromne wrażenie. Piękne zabytki, liczne kanały i rzeki sprawiają, że jest to miasto, które swoim klimatem i wyjątkowością sprawia, iż chce się tu wracać.
Wyjazd techniczny zorganizowany przez Regionalną Dyrekcję Lasów Państwowych w Gdańsku we współpracy z Oddziałem SITLiD w Gdańsku był okazją do zapoznania się z gospodarka leśną na Litwie i w Rosji. Cele te zostały osiągnięte i bogatsi o nowy bagaż doświadczeń wróciliśmy do kraju.

Autor opracowania:
Piotr Karbownik       
Współpraca:
Jacek Szulc
Marcin Naderza